آموزش کمانچه

معرفی ساز کمانچه

کمانچه چه نوع سازی است؟

کَمانچه یکی از انواع سازهای خوش طنین موسیقی ایرانی است که در دسته بندی سازهای زهی قرار دارد. ساختمان کمانچه تشکیل شده از شکم یا کاسه، دسته و سر و پایه ای که در انتهای پایینی ساز قرار می گیرد. پایه کمانچه را میتوان روی زمین یا روی پای نوازنده قرار داد تا هنگام نواختن بتوان راحت تر عمل کرد.

برخی رباب را اولین شکل کمانچه تصور می کنند اما باید گفت که رباب خود یک ساز مستقل دیگر است. کمانچه از نظر ظاهری و البته نوع نواختن شباهت زیادی به سازهای رباب و قیچک دارد. گفتنی است که پس از تار، کمانچه مهم تریت ساز موسیقی ایرانی به حساب می آید که هم در نواختن موسیقی دستگاهی ایرانی و هم مقامی ایرانی بسیار پرکاربرد است. 

نوع خاصی از کمانچه محلی وجود دارد که پشت آن باز است و باعث می شود صدا بیشتر اکو شود این کمانچه محلی معروف به کمانچه لری می باشد و مردمان لر به آن «تال» می‌گویند.

تاریخچه ساز کمانچه

ساز کمانچه از کجا آمده است؟

کمانچه یک ساز محلی و اصیل ایرانی است که بیشتر در بین اقوام لر رایج و محبوب بوده است، با این حال قدیمی ترین رد و نشان از ساز کمانچه در سده چهارم هجری در کتاب موسیقی الکبیر اثری از ابونصر فارابی دیده می شود، در این کتاب از کمانچه با نام عربی رباب یاد شده است. کمانچه از سازهای محبوب و اصلی زمان صفویه و قاجاریه بوده است و در مجالس نواختن آن از قلم نمی افتاده است. همچنین گفته می شود اولین نوع کمانچه در دوران صفوی ساخته شده است. جالب است بدانید که اولین صدای ضبط شده از ساز کمانچه که هم اکنون نیز موجود است در اوایل قرن بیست میلادی ضبط گردیده است.

کمانچه به دلیل وسعت صوتی و امکانات خاص خود همیشه مورد توجه موسیقی ایرانی بوده است با این حال برخی بر این باورند که کمانچه با ورود ویولن به ایران تحت تاثیر آن مدتی به انزوا رفته و به فراموشی سپرده شده اما دوباره بعد از مدتی به صحنه موسیقی بازگشته است.

ساز دلنشین کمانچه در سال 1396 هجری شمسی در یونسکو به ثبت جهانی رسید و به عنوان میراث فرهنگی ناملموس تبدیل به یک ساز جهانی شد. که البته پس از جهانی شدن این ساز محبوب، کمانچه بیشتر بین مردم باب و شناخته گردید و شوق یادگیری و نواختن آن در دل ها زنده شد.

شکل ظاهری و اجزای ساز کمانچه

کمانچه از چندین قسمت تشکیل شده است که تمامی قسمت های کمانچه در ادامه توضیح داده شده است.

کاسه طنینی ساز کمانچه

کاسه ساز کمانچه که شکل کروی دارد و تو خالی می باشد را کاسه طنینی می‌گویند. کاسه طنینی کمانچه را معمولا از چوب توت می سازند به این صورت که ترکه های باریک چوب را به هم می چسبانند. قطر کاسه کمانچه معمولاً حدود ۲۰ سانتی‌متر است که در بعضی سازهای محلی کمانچه در قسمت های مختلف ایران ممکن است این سایز کمی متفاوت باشد. قسمت بالای کاسه کمانچه باز است و روی آن پوست کشیده می‌شود. البته در بعضی از سازهای محلی قسمت پشتی کاسه نیز باز است که این کار باعث می‌شود ساز صدای قوی‌تر و بیشتری داشته باشد.

 پوست ساز کمانچه

پوست کمانچه روی قسمت بالایی کاسه کمانچه کشیده می‌شود . برای پوست کمانچه معمولاً از پوست حیواناتی مانند آهو، ماهی و بز برای این کار استفاده می‌شود.

خرک کمانچه

خرک در ساز کمانچه روی پوست تعبیه می شود و تقریبا شبیه خرک عود اما نه به صورت کامل عمود بر سیم ها قرار می گیرد. جنس خرک از چوب و یا استخوان است. بر روی خرک شیارهای کوچک و البته کم عمقی وجود دارد که باعث می شود سیم ها روی خرک ثابت نگه داشته شوند.

دسته ساز کمانچه

دسته کمانچه لوله ای تو پر است و شکل استوانه دارد که بین سر پنجه و کاسه قرار می گیرد. البته قطر دسته کمانچه در همه جا یکسان نیست و از بالا به سمت کاسه کم می شود. قسمت بالایی دسته تو خالی و در قسمت جلو شکاف دارد که محل گوشی ها را مشخص می کند. جنس دسته کمانچه از چوب گردو می باشد. دسته در ساز کمانچه بدون پرده بندی می باشد. زاویه اتصال دسته به کاسه نکته ای بسیار مهم است چرا که صدای تولیدی کمانچه موثر است.

سرپنجه ساز کمانچه

محل قرار گرفتن گوشی‌های کمانچه و قسمتی که سیم‌ها به گوشی‌ها وصل می‌شوند، سرپنجه نام دارد. به این صورت که در قسمت سر ساز جعبهٔ گوشی‌ها قرار گرفته است که در دو طرف آن هر یک دو گوشی کار گذاشته شده و یک قبه در بالای جعبه قرار گرفته‌است. طول ساز تا سر قبه حدود ۸۰ سانتی‌متر است. سرپنجه کمانچه نیز مانند سایر قسمت‌های این ساز از چوب ساخته می‌شود.

سیم گیر کمانچه

سیم گیر در قسمت پایین کمانچه قرار می گیرد و جنس فلزی دارد. یک سر سیم های کمانچه به سیم گیر وصل می شود که علاوه بر کوک کردن با گوشی با استفاده از پیچ های روی سیم گیر می توان کمانچه را کوک کرد. قبل از ورود ویولن به ایران در ساخت ساز کمانچه سیم گیر به کار نمی رفته است و سیم ها مانند سهتار مستقیم به ساز وصل می شدند و یا اینکه بوسیله یک قطعه فلزی به هم مرتبط می شدند. با ورود ویولن به ایران و الهام از ساز ویولن تغییراتی در ساخت کمانچه صورت می گیرد و از سیم گیر جهت کوک کردن دقیق تر در کمانچه استفاده می شود.

تاندون های کمانچه

تاندون‌ها پیچ‌های کوچکی هستند که روی سیم‌گیر قرار دارند. با استفاده از این پیچ‌ها و چرخاندن آن ها می‌توان تغییراتی جزیی در کوک ساز به وجود آورد.

سیم کمانچه

پیش از ورود ویولن به ایران، جنس سیم‌های کمانچه ابریشمی یا از روده تابیده شده حیوانات بود و توانایی گرفتن کوک بالا را نداشت. پس از ورود ویلن به ایران، سیم‌های ویولن جایگزین سیم‌های کمانچه شد. کمانچه در زمان قدیم تنها سه سیم داشته و پس از ورود ویولن به ایران به تقلید از آن سیم چهارم به آن افزوده شده‌است. کمانچه در حال حاضر 4 سیم دارد. این سیم‌ها به موازات درازای ساز گستردگی دارد و آوای آن خیلی خوش و دلنشین اما اصطلاحاً کمی تودماغی می‌باشد. این ساز از پس نواختن آواهای گوناگون بسیاری را برمی آید.

پایه کمانچه

پایه کمانچه در حقیقت میله‌ای فلزی است که می تواند به انتخاب نوازنده بر روی صندلی، زمین یا پای نوازنده قرار بگیرد. وظیفه پایه ایجاد تعادل و راحتی حین نواختن برای اجرای تکنیک‌های مختلف مانند چرخاندن ساز است.

انواع مختلف ساز کمانچه

ساز کمانچه متعلق به قومیت خاصی نیست و در قومیت ها و جاهای مختلف ایران استفاده میشده است، اما کمانچه در بین قومیت‌های مختلف تفاوت‌های اندکی در شکل و ساختار دارد که باعث شده است انواع مختلفی از این ساز وجود داشته باشد. این امر باعث شده تا کمانچه‌های محلی زیادی مانند کمانچه‌های ترکمنی، مازندرانی، آذربایجانی، لری و بختیاری ساخته شوند.

کمانچه لری یا کمانچه پشت باز

کمانچه ساز اصلی مردمان لرستان است. کمانچه لری کاسه‌ی مخروطی شکل دارد و برخلاف کمانچه‌های معمول پشت آن باز است. به دلیل کاسه‌ی سبک کمانچه لری این نوع از کمانچه برای اجرای قطعه‌هایی که نیاز به چرخاندن سریع ساز دارند بسیار مناسب است و همین امر پشت باز بودن آن باعث شده تا صدای بیشتری داشته باشد. کمانچه لری در ابتدا سه سیم داشته است و به‌ تدریج نوع چهار سیم آن ساخته‌شده و استفاده می‌شود. ساخت این ساز ها معمولاً به‌صورت یک‌ تکه است.

کمانچه ترکمنی

کمانچه ترکمنی از کوچک‌ترین انواع کمانچه می باشد. جالب است بدانید برای ساخت این ساز از پوست نوعی سگ‌ ماهی استفاده می‌شود.

کمانچه کاسه کروی

کمانچه با کاسه‌های کروی را در نوع ترکه‌ای و یک‌تکه می‌سازند. در کمانچه‌های کاسه کروی، کاسه از طریق چسباندن ترکه بر روی قالب خم‌شده درست می‌شود. کاسه‌های یک‌تکه معمولاً با چوب گردو خراطی ساخته می‌شود و وزن آن از کاسه‌های ترکه‌ای بیشتر است، این سنگینی باعث می‌شود چرخش ساز برای اجرای قطعاتی که نیاز به حرکت سریع کمانچه دارد سخت‌تر باشد.

نوازندگان معروف و نامدار کمانچه

از جمله نوازندگان مطرح ساز کمانچه می توان به اساتید بزرگی همچونباقرخان رامشگر، حسین خان اسماعیل زاده، حسین یاحقی، علی اصغر بهاری، رحمت الله بدیعی، داود گنجه ای، محمد مقدسی، مهدی آذرسینا، علی اکبر شکارچی، درویش رضا منظمی، سعید فرجپوری، اردشیر کامکار و کیهان کلهر اشاره کرد.

هزینه کلاس کمانچه

قیمت شهریه ثبت نام در کلاس کمانچه چقدر است؟

قیمت ثبت نام در کلاس کمانچه به عواملی همچون سطح و میزان حرفه ای بودن استاد کمانچه ای که به شما تدریس می کند و همچنین موقعیت و سابقه آموزشگاه موسیقی دارد. آموزشگاه موسیقی آوای دل ساز با سابقه درخشان در آموزش موسیقی و کمانچه و استفاده از اساتید برجسته کمانچه همواره در تلاش است تا با شهریه معقول و مناسب پذیرای هنرجویان باشد تا تمام افراد علاقه مند به موسیقی بتوانند در کلاس های موسیقی آوای دل ساز شرکت کنند.

جهت مشاوره رایگان و اطلاع از شرایط و قیمت کلاس های کمانچه آوای دل ساز به ما پیام دهید.